Algemene inleiding bij gijzelaars, gevangenen, kampbewaking en de overigen die voor Kamp Haaren van belang waren

In de Tweede Wereldoorlog waren er meer dan vierduizend mensen die in het Groot-Seminarie te Haaren verbleven. Voor de periode tussen november 1941 en september 1944 stond dit gebouw bij de Duitse bezetter bekend als de ‘Polizei- und Untersuchunsgefängnis Haaren’. Het gebouw werd door de nazi’s ‘Das Sanatorium’ genoemd. Degenen die er opgesloten waren omschreven het als ‘Kamp Haaren’. Die duizenden mensen zijn grofweg in zes groepen ter verdelen.

1. De Indische gijzelaars, onderling noemden ze zichzelf ook wel ‘de Buchenwalders’, waren voordat ze naar Haaren kwamen, eerst in concentratiekamp Buchenwald opgesloten. Deze groep Nederlanders werd in gijzeling genomen als een represaille op het interneren van Duitse onderdanen in het voormalige Nederlands-Indië.
2. De preventieve gijzelaars. Dit waren Nederlanders die, eveneens met hun leven, zouden moeten betalen, als er door het verzet acties, lees aanslagen, tegen de Duitse bezetter ondernomen werden.
3. De derde en grootste (ruim drieduizend personen) groep bestond uit gevangenen. Het waren mensen die verdacht werden van, in de ogen van de bezetter, criminele acties. Daaronder vielen smokkelaars en grensoverschrijders, maar ook de mensen van georganiseerde verzet, te denken valt aan de leden van de groepen WIM, Trouw en de gearresteerde agenten uit het Englandspiel. Onder de groep gevangenen bevonden zich tot januari 1943, ook honderdnegentig Joden. Zij verbleven maar kort in Haaren en werden daarna op transport naar Westerbork gezet.
4. Een vierde onderscheiden groep bestaat uit ook uit gevangenen. Het zijn de Amersfoorters (zij zaten eerder in Kamp Amersfoort en enkele tewerk gestelde gevangenen uit Vught of Haaren). Het is een groep van bijna honderd man. Ze waren geselecteerd om de huishoudelijke en onderhoudsdienst van Kamp Haaren te vormen. Zij bleven de gevangenenstatus houden, maar hadden binnen het prikkeldraad aardig wat vrijheid om hun taken te kunnen vervullen
5. Als vijfde groep onderscheiden we de kampbewaking. De hoogste leiding berustte in de jaren dat het kamp als gijzelaarskamp en gevangenis in gebruik was bij vier Duitse officieren. Daarnaast werkten er tientallen anderen, bijvoorbeeld in leidinggevende functies (administratie en keuken) en als bewakers. De algemene lijn was dat de ‘binnen-bewaking’ door enkel Duitsers gedaan werd, en dat de ‘buiten-bewaking’ in de handen van Nederlandse SS-ers lag.
6. De kleinste, maar zeker ook noemenswaardige groep is die van de ‘Overigen die voor of in Kamp Haaren een rol speelden of van belang waren’. Meerdere mensen uit en zelfs buiten het dorp Haaren leefden mee met wat er binnen het prikkeldraad gebeurde. Met regelmaat reed ‘het karretje van Haaren’, dat met aanvullend voedsel gevuld werd. Er waren mensen van buiten het kamp, die hielpen met berichten versturen, en met het helpen van lokale onderduikers. Een hele andere aanleiding om opgenomen te worden in deze lijst had Jan Jacobus Bate (Co) Spreij (hebt u belangstelling meer van hem te weten, lees dan zijn biogram).

Hoewel het groot-seminarie in Haaren een enorm groot gebouw was, is het ondenkbaar dat het totale aantal van ruim vierduizend personen daar tegelijkertijd verbleef. De gijzelaars zaten er een korte periode: van november 1941 tot januari 1943. Ze werden allen overgeplaatst naar het klein-seminarie Beekvliet in Sint-Michielsgestel. Daarna, tot medio september 1944, zaten er enkel nog gevangenen opgesloten. En ook die verbleven er meestal een beperkte periode. Na een veroordeling werden de meesten op transport gezet naar andere kampen, waaronder Vught, Amersfoort. In Haaren werden gevangen niet geëxecuteerd. Dat kon wel gebeuren na overplaatsing. Vele ‘Haarenaars’ kwamen daarna in andere kampen alsnog om.

Het gebouwencomplex van het grootseminarie/Polizeigefängnis/Kamp Haaren, gezien vanaf het kleine voetbalveld (de foto van deze tekening, gedateerd aug. 1942, werd opgenomen in het Gedenkboek Gijzelaarskamp Haaren, p. 56). 

De kolommen in de namenlijsten

Voor elke naam in alle lijsten is er in de kolommen ruimte voor de familienaam, de voorletter(s) of voorna(a)m(en), eventuele tussenvoegsel(s), de geboorteplaats, de geboortedatum, de plaats waar de persoon woonde in de Tweede Wereldoorlog, de plaats van overlijden en de datum van overlijden. Verder is er een kolom waarin afkortingen staan van het (de) kamp(en) waar de persoon geïnterneerd was. Vanzelfsprekend zijn de kolommen met de namen ingevuld. In vrijwel alle gevallen wordt ook de geboortedatum vermeld. Die gegevens werden van de preventieve gijzelaars in de gedenkboeken van Haaren en/Beekvliet vermeld. Die gegevens staan ook in het Gedenkboek van Beekvliet voor wat betreft Indische gijzelaars. Als namen in de lijsten van de gedenkboeken staan, staat het vast dat ze in Haaren, respectievelijk Sint-Michielsgestel opgesloten geweest zijn. Verder is er een inschrijfboek van gevangenen van Haaren bewaard, maar dat is beslist niet compleet, c.q. in alle opzichten betrouwbaar. Ook de lijst met namen van Amersfoorters werd teruggevonden, c.q. kon gereconstrueerd worden. De (nog) korte lijst van de ‘Overigen’ is, wat subjectief samengesteld, op basis van kennis van vrijwilligers van de Gedenkplaats van Kamp Haaren. Deze informatie in de kolommen is verre van compleet. Zo weten we van heel wat opgenomen namen niet waar ze geboren werden, waar en wanneer ze overleden en in welke kampen ze gezeten hebben. Wat vermeld staat is de stand die we nu kennen.

Afkortingen van de gevangenis- en kampnamen waar de gijzelaars en gevangenen geïnterneerd waren (zie de laatste kolommen van de lijst met persoonsnamen)

Ha  =  Haaren Be  =  Beekvliet Ru  =  Ruwenberg Amf  =  Amersfoort Ass  =  Assen Scho  =  Schoorl Sche  =  Scheveningen Utr  =  Utrecht

Vu  = Vught Wb  = Westerbork Aw  = Auschwitz BB  = Bergen-Belsen Blh  = Blechhammer Da  =  Dachau EKF  =  Extern Kommando Fürstengrube

GR  = Gross-Rosen MD  =  Mittelbau-Dora Mh  = Mauthausen Nk  = Niederkirch NS  =  Natzweiler-Struthof Rw  =  Rawicz

Hebt U aanvullende informatie?

Het bestuur van de Gedenkplaats Kamp Haaren, de invoerders van de namenlijsten en de schrijvers van de biogrammen streven er vanzelfsprekend naar dat alle vermelde gegevens correct zijn. Wat er aan namen in de lijsten en aan gegevens in de biogrammen opgenomen werd, is afkomstig uit eerdere publicaties, uit archiefonderzoek, of is de neerslag van getuigenissen. Toch pretenderen we absoluut niet, dat dit ‘het laatste woord’ is. Zo is bijvoorbeeld bekend, dat de namen van de gevangenen in de laatste maanden van het bestaan van het Kamp in 1944 niet optimaal werden bijgehouden. Er kunnen dus nog namen ontbreken.

Het bestuur streeft ernaar om van zoveel mogelijk personen in de lijsten een biogram plaatsen. Daarom roept het lezers van harte op om informatie (vanzelfsprekend tekstueel, maar we denken hierbij ook aan (portret)foto’s, vrijlatingsbewijzen, enz.) aan te leveren over personen waarover nog geen tekst geplaatst werd. Het bestuur hoopt dat u uw opmerkingen en/of aanvullingen kunt ondersteunen met bronvermeldingen, c.q. dat duidelijk is waar de informatie vandaan komt.

En mocht U als nakomeling/familielid, vriend(in), vroegere collega, buurman/-vrouw, onderzoeker of lezer, opmerkingen en/of aanvullingen hebben op een naam of reeds geplaatst biogram, laat ons dit a.u.b. weten via het contactformulier op deze site. In het geval U gegevens over een persoon (tekstueel, maar mogelijk ook portretfoto’s) in de namenlijst waarover nog geen biogram geschreven werd, ook dan houden wij ons aanbevolen. Gaarne gaan we met U in gesprek om de lege cellen van de kolommen in de namenlijsten te vullen. Ook willen we graag de teksten van geplaatste biogrammen verbeteren en nog niet bestaande biogrammen schrijven.